ملاتونین چیست؟
در بدن هر یک از ما ساعت بیولوژیکی وجود دارد که زمان خواب‌وبیداری را به‌صورت خودکار مشخص می‌کند. این ساعت بیولوژیکی به دریافت نور خورشید یا هرگونه نور دیگری حساس است. هنگامی‌که نور خورشید در صبح، ساعت بیولوژیکی بدن را تحریک می‌کند، مغز با ترشح هورمون‌هایی نظیر کورتیزول و انجام فعالیت‌های مانند بالا بردن دمای بدن، باعث می‌شود که فرد احساس کند زمان بیدار شدن فرا رسیده است.
با از بین رفتن نور خورشید و در حدود ساعت ۹ شب، زمانی که تاریکی کاملاً ایجادشده است، مغز شروع به ترشح هورمونی به نام ملاتونین خواهد کرد. هورمون ملاتونین وارد جریان خون شده و میزان آن، به‌صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کند. این افزایش تا جایی ادامه خواهد داشت که فرد کاملاً احساس خواب‌آلودگی داشته باشد. معمولاً این احساس در حدود ساعت ۱۲ شب در فرد ایجاد می‌شود و بالا رفتن میزان ملاتونین در بدن فرد، باعث احساس خستگی و به خواب رفتن می‌شود.
ملاتونین را معمولاً هورمون تاریکی می‌نامند، این به این خاطر است که صرفاً در صورت عدم وجود نور خورشید و تاریکی است که ملاتونین ترشح می‌شود. به همین خاطر وجود نورهای مصنوعی شدید باعث اختلال در ساعت بیولوژیکی شده و ترشح ملاتونین را به تعویق می‌اندازند.
قرص ملاتونین
علاوه بر اینکه ملاتونین در بدن و از طریق سیستم مغز ترشح می‌شود، در بسیاری از مواد غذایی نیز ملاتونین وجود دارد. همچنین ملاتونین، به‌صورت قرص‌هایی که حاوی هورمون ملاتونین هستند به‌راحتی در بازار قابل‌دسترس می‌باشند و احتیاجی به نسخه پزشک یا رعایت دستورالعمل‌های خاص ندارد. با توجه به میزان دشواری که فرد در جریان خواب خود دارد نحوه مصرف آن متفاوت خواهد بود.
مصرف یک دوز معمول از این قرص، حدود یک تا سه میلی‌گرم می‌باشد. این مقدار مصرف، باعث می‌شود تا غلظت ملاتونین در خون شما بین 1 تا 20 برابر افزایش پیدا کند. درنتیجه اگر از ملاتونین در زمان نامناسبی استفاده کنید باعث احساس خواب‌آلودگی در طول روز و ناتوانی در انجام فعالیت‌ها خواهد شد. همچنین می‌تواند چرخه خواب‌وبیداری را بیش‌ازپیش به هم بریزد.
قرص ملاتونین برای چه افرادی توصیه می شود ؟
غده صنوبری در ساعات مشخصی از روز هورمون ملاتونین را در مغز ترشح می‌کند اما به هنگام شب ترشح این هورمون به مراتب افزایش می‌یابد و شما را برای خوابیدن آماده می‌کند. بد نیست بدانید که ملاتونین علاوه بر عملکردی که در بهبود خواب دارد، دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی بوده و به طور کلی در ارتقاء سلامت بدن نیز نقش دارد. با افزایش سن، ترشح هورمون ملاتونین در بدن کاهش می‌یابد و به همین دلیل است که خواب افراد مسن معمولا کمتر از جوانان است.
از مکمل یا قرص ملاتونین جهت بهبود اختلالات خواب در افراد زیر استفاده می‌شود:
• نابینایان
• افراد مبتلا به جت لگ
• افراد فعال در مشاغل شیفتی
• کودکان مبتلا به اختلالاتی همچون اوتیسم
• مکمل ملاتونین در بسیاری از کشورهای جهان از جمله آمریکا و ایران بدون نیاز به نسخه پزشک ارائه می‌شود.
اعتیاد آور بودن قرص ملاتونین
یک نکته را هرگز فراموش نکنید: “اگر یک ماده طبیعی باشد، طبیعی بودن آن دلیلی برای ایمن بودن آن به شمار نمی‌آید”. با اینکه تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر اعتیاد آور بودن ملاتونین ثبت نشده و هیچ منبع معتبری آن را تائید نکرده است، اما به هرحال پیش از مصرف این دارو باید آگاهی‌های لازم را کسب کرد. برخلاف سایر داروهای خواب، ملاتونین موجب ایجاد وابستگی و علائم اعتیاد نمی‌شود یعنی با گذشت زمان با مصرف قرص ملاتونین نشانه‌ای از اعتیاد در اشخاص دیده نمی‌شود.
با این تفاسیر و با توجه به تحقیقاتی که تاکنون در زمینه ملاتونین صورت گرفته است، احتمال اعتیادآور بودن آن بسیار بعید به نظر می‌رسد. اما همچنان در این زمینه به پژوهش‌های بیشتری نیاز است و اثر استفاده طولانی مدت از ملاتونین باید بیشتر مورد بررسی قرار گیرد.
به این نکته نیز دقت داشته باشید که ملاتونین ممکن است برای همه افراد نیز مناسب نباشد. بنابراین اگر شما یا یکی از اعضای خانواده شما سابقه اعتیاد دارد، در مورد مصرف ملاتونین با پزشک مشورت کنید و هرگز آن را خودسرانه مورد مصرف قرار ندهید.
میزان دوز مصرفی قرص ملاتونین چقدر است؟
همانطور که پیش از این نیز ذکر شد، دوز مصرفی این قرص با شدت اختلال خواب رابطه مستقیم دارد. اما در افراد با سنین بالاتر به علت حساسیت‌های بدن در آن سنین، استفاده از دوزهای 10 تا 5 میلی گرم، بسته به شرایط فرد، توصیه می‌شود. به صورت کلی دوز 3 میلی گرم، به عنوان دوز استاندارد برای این قرص شناخته شده است.
این قرص در داروخانه‌ها بدون نسخه به فروش می‌رسد و به همین علت پزشکان همواره توصیه می‌کنند که برای شروع از دوزهای پایین آن استفاده کنید.
تا چه مدت تاثیر قرص ملاتونین در بدن باقی می‌ماند؟
ملاتونین را باید ۹۰ دقیقه تا یک ساعت پیش از رفتن به رختخواب مصرف کرد. تاثیر این قرص بسته به دوز مصرفی آن و سیستم بدن هر فرد متفاوت است؛ به صورت کلی ماندگاری آن از حداقل 2 ساعت برای دوزهای پایین تا حداکثر ۱۰ ساعت برای دوزهای بالاتر تخمین زده شده است.
ملاتونین ممکن است حتی بعد از بیدار شدن از خواب تا چند ساعت در سیستم بدن شما باقی بماند و باعث آرامش شما در طول روز شود؛ با این حال با مصرف مایعات زیاد از طریق ادرار به راحتی دفع می‌شود.
عوارض قرص ملاتونین
ملاتونین بخصوص در صورتی‌که خوراکی مصرف شود عوارض چندانی ندارد و به همین ویژگی نیز معروف است؛ اما بدن افراد با یکدیگر متفاوت است و گاهی می‌توان به عوارض جانبی از جمله سردرد، خواب آلودگی در طول روز، سرگیجه، اضطراب، احساس افسردگی به صورت کوتاه مدت، افزایش تحریک پذیری و درد در معده اشاره کرد.
فواید قرص ملاتونین
درست است که این قرص برای تنظیم خواب استفاده می‌شود اما در تحقیقات فواید دیگری نیز برای این قرص شناخته شده است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
• بهبود بیماری تخریب شبکیه چشم: تحقیقات نشان داده است که در این بیماری، که در افراد مسن دیده می‌شود، مصرف این قرص روند بیماری را متوقف می‌کند.
• اوتیسم: تحقیقات اولیه نشان داده است که مصرف ملاتونین در کودکان مبتلا به اوتیسم باعث بهبود پرخاشگری و رفتارهای تکانه‌ای در این کودکان می‌شود.
• کاهش فشار خون: مصرف ملاتونین قبل از خواب باعث کاهش فشارخون در افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌شود. باید بر این نکته تاکید کرد که این قرص هرگز جایگزین داروهای فشار خون نمی‌باشد فقط در روند کنترل آن کمک می‌کند.
موارد گفته شده تنها فواید ملاتونین نیست و فواید بسیاری برای این دارو ذکر شده است؛ اما مهم‌ترین آن‌ها که توسط تحقیقات کامل و تخصصی اثبات شده‌اند، موارد ذکر شده می‌باشند.
تداخلات قرص ملاتونین
بارداری و شیردهی: مصرف ملاتونین به زنان باردار یا شیرده بدلیل نبود شواهد کافی در مورد ایمن و بی خطر بودن ملاتونین توصیه نمی شود.
بیماران کلیوی: بدلیل خطر عوارض جانبی ناشی از ناتوانی در دفع ملاتونین، به بیماران کلیوی و دیالیزی توصیه می شود که نسبت به مصرف مکمل ملاتونین احتیاط کنند.
بیماری هپاتیت: به بیماران با نارسایی کبدی بدلیل ناتوانی در تجزیه ملاتونین توصیه می شود که در مصرف مکمل ملاتونین احتیاط کنند. مطالعات بیشتری در مورد اثرات و مزایای این مکمل موردنیاز است.
بیماری های خودایمن: به بیماران با بیماری های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید یا پیوند اعضا توصیه می شود که در مصرف مکمل ملاتونین احتیاط کنند. ملاتونین، عملکرد سیستم ایمنی را بواسطه تولید اینترلوکین های IL-1, IL-2,IL-6,IL-12 و اینترفرون گاما، T helper ، سلول های سیتوتوکسیک T، شکل اولیه سلول B و شکل اولیه سلول T تحریک می کند. اهمیت بالینی این اثر هنوز مشخص نشده است.
