جت لگ چیست؟
جت لگ یک عکسالعمل طبیعی به تغییر سریع مناطق زمانی مختلف است. این پدیده بیشتر مسافرین را تحت تاثیر قرار میدهد، مخصوصا افرادی که بهطور منظم سفر میکنند مثل خلبانها یا خدمهی پرواز. از عوارض جت لگ میتوان به برهم خوردن نظم بدن، بدخلقی، بیخوابی، خستگی، خشکی چشم، سردرد، اختلال روده و بیقراری عمومی اشاره کرد.
مشکلات سفرهای طولانی نیز با ضعیف کردن شما، بر سختی جت لگ اضافه میکنند. مشکلاتی مثل کمآبی بدن، غذاهای ناآشنا، جای تنگ، هوای تصفیه شده، کمبود خواب، لباسهای ناراحت، صداهای اضافی آرام اما مداوم و عوض کردن پروازهای ارتباطی که باعث برهم خوردن خواب میشوند، همگی به بدبختی جت لگ اضافه کرده و حتی اگر جت لگ واقعی و طولانی نداشته باشیم، احساس آن را خواهیم داشت.
در یک پرواز طولانی مخصوصا اگر بخشی از آن شب باشد، ممکن است ساعتهای زیادی از وقت خواب خود را از دست دهید که باعث میشود ضعیف بشوید، حتی اگر تغییر ساعتی در کار نباشد. اگر طبق یک ساعت منظم زندگی میکنید (برای مثال هر روز صبح ساعت ۷.۳۰ بیدار شده، ساعت ۱۰ شب به رختخواب میروید) مراقب باشید، چراکه جت لگ افرادی را که ساعت فیزیولوژیک بدن دقیقی دارند، بیشتر تحت تاثیر قرار میدهد! اگر بچه دارید، با خود اسباببازی و کتاب کودکانه ببرید تا اگر اثر جت لگ روی شما و کوچولوها متفاوت بود، بتوانند خودشان را سرگرم کنند.
برای شناخت بهتر جت لگ در ابتدا باید با ساعت زیستی (circadian rhythms) آشنا شویم.
ساعت زیستی چیست؟
ساعت زیستی یا ساعت بدن یک چرخه و فرآیند ۲۴ ساعته زیستشیمیایی، فیزیولوژیکی یا رفتاری در بدن ماست. ساعت زیستی با فعالیت های روزانه ما مانند خواب، بیداری، غذا خوردن و دمای بدن مرتبط است.
ساعت بدن و مغز
به نظر می رسد جت لگ شامل اختلال در دو گروه جداگانه اما مرتبط از نورون یا یاخته های عصبیِ مغز است که این نورون ها بخشی از ساختاری به نام هسته سوپراکیاسماتیک (SCN) است. هسته سوپراکیاسماتیک در زیر هیپوتالاموس در پایه مغز واقع شده است.
یکی از این گروه های نورونی با خواب عمیق و اثرات خستگی فیزیکی همراه است. گروه دیگر حالت رویا در مرحله حرکت تند چشم در خواب (REM) را کنترل می کند. آن گروه نورونی که با REM درگیر هستند، بسیار سخت می توانند با اختلاف زمانی و تغییر چرخه سازگار شوند که در نتیجه بین دو این گروه اختلاف ایجاد شده و از هماهنگی خارج می شوند.
چه چیزی بدن را از هماهنگی خارج می کند؟
ساعت بدن به وسیله یک سیستم نگهداری داخلی هدایت می شود، اما از عوامل محیطی خارجی نیز مانند چرخه تاریک شدن شب و روز، تاثیر می گیرد. هنگامی که ساعت بدن از هماهنگی خارج می شود و نیاز به تنظیم مجدد دارد، جت لگ به وجود می آید.
سفر به مناطق مختلف زمانی و تجربه شب و روزی که متفاوت از ریتم هایی است که ما به آن عادت داریم، باعث می شود ساعت بدن ما از هماهنگی خارج شود. علل دیگر شامل تغییر شیفت کاری و برخی اختلالات خوابی است.
پرواز زدگی بر الگوهای خواب و بیدار شدن و خوردن و کار ما تاثیر می گذارد و تنظیم هورمون راه حل هماهنگ سازی ساعت بدن است. هنگامی که جت لگ اتفاق می افتد، سطح هورمون ها از هماهنگی با محیط خارج می شوند و دمای بدن نیز با توجه به ساعت بدن تغییر می کند. پرواز زدگی تا زمانی ادامه پیدا کند که تمام این عوامل بتوانند به محیط جدید پاسخ دهند.
راه های پیشگیری و مقابله با پرواز زدگی
اما برای مقابله با جت لگ چه کارهایی میتوان انجام داد؟
1. سرتان را کمی خلوت تر کنید.
اگر معمولاً سرتان شلوغ است، چند روز قبل از پرواز سعی کنید برنامهتان را کمی خلوتتر کنید. همچنین اگر راجع به ساعت غذا خوردن و خوابتان سختگیر هستید، وفق دادن این برنامه با منطقه زمانی جدید بریتان سختتر خواهد بود. بهتر است در رابطه با اینگونه مسائل منعطفتر باشید تا تعطیلات خود را به جای احساس خستگی، با نیرویی مضاعف شروع کنید.
2.شب قبل از پرواز، خوب بخوابید
مردم معمولاً قبل از یک پرواز طولانی مدت میتوانند فقط چند ساعت بخوابند. این اتفاق یا به دلیل هیجانات قبل از شروع تعطیلات است یا میتواند از قصد برای خسته کردن خود باشد تا بتوانند در طول پرواز، کسری خواب خود را جبران کنند. بهتر است شما این اشتباه را انجام ندهید. خوب خوابیدن در شب قبل از پرواز کمک بسیاری در مقابله با جت لگ به شما میکند.
3. سعی کنید شب به مقصد نرسید
اگر برایتان مقدور بود، بهتر است سعی کنید پروازتان را طوری برنامهریزی کنید تا در طول روز به مقصد برسید. در این صورت بیشتر وسوسه خواهید شد تا زمانی که هوا روشن است برای گردش بیرون بروید و درنتیجه بیدار ماندن برایتان آسانتر خواهد بود.
در مجموع، نور خورشید میتواند تأثیر مثبتی بر روی حال روحی شما داشته باشد. یک راهحل سختگیرانهتر این است که تعطیلات خود را به کشورهای نزدیک گرینویچ(نصف النهار مبدأ) همچون فرانسه، اسپانیا، توگو (در آفریقا) و بعضی مناطق قطب جنوب سفر کنید که ساعت آنها بیشتر به انگلیسنزدیکتر است.
4.از قرص های خواب آور استفاده «نکنید»
قرصهای خوابآور نه تنها هیچ تأثیری بر روی حل مشکل جت لگ ندارند بلکه وقتی از هواپیما پیاده شوید، احساس گیجی به شما دست خواهد داد. اگر واقعاً به عاملی برای خوابیدن احتیاج دارید، از روشهای طبیعی استفاده کنید. بهتر است دمنوش کیسهای گیاهی خود را به همراه داشته باشید و از آب جوش رایگان هواپیما استفاده کنید که تأثیر بهتری نسبت به قرصهای خوابآور به دنبال دارند.
5.از قهوه استفاده نکنید
از نوشیدنیهایی که کافئین بالایی را در برمیگیرند مانند قهوه و نوشیدنیهای انرژیزا استفاده نکنید. این محرکهای مصنوعی بر روی خواب شما تأثیر میگذارند و زمان بهبود پرواززدگی شما را بیشتر میکنند. بدن انسان زمانی که آب کافی داشته باشد، به بهترین شکل عمل میکند. بنابراین یکی از راههای مقابله با جت لگ، نوشیدن آب زیاد است.