در این مقاله می خواهیم روش های درمان زخم معده را توضیح دهیم پس همراه ما باشید.
زخم معده چیست؟
زخم شدن مخاط معده یا روده کوچک را زخم معده گویند که از این بیماری با اصطلاح اولسر پپتیک (زخم دستگاه گوارش) نیز یاد می‌شود.
این زخم‌ها در صورتی بروز می‌یابند که لایه ضخیم مخاطی حفاظت کننده از معده در برابر مایعات ترشح شده توسط غده‌های دیواره‌ی دستگاه گوارش نازک شود.
خوشبختانه این مشکل به سادگی درمان می‌شود، اما چنانچه به موقع به پزشک مراجعه نشود وخیم می‌گردد.
یک بیمار از هر ده بیماری که دچار خونریزی زخم می‌شود هیچ دردی را تجربه نمی‌کند. بنابراین آگاهی از دیگر نشانه‌های خونریزی معده می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد.
زخم معده معمولاً هنگام تماس یافتن با اسید معده باعث درد بیمار می‌شود. اما با شروع خونریزی زخم، خون اثر اسید معده را کاهش می‌دهد و درد معمول بیمار را ساکت می‌کند.
خونریزی معده چیست؟
زمانی که خونریزی زخم شروع می‌شود، خون اسید معده‌ی موجود در اطراف زخم را خنثی می‌کند و در نتیجه اسید خنثی شده ناحیه‌های حساس نزدیک زخم را نمی‌سوزاند.
پی‌آمد این واکنش متوقف شدن احساس درد و بروز مشکلات جدی و وخیم است. ممکن است بیمار با متوقف شدن احساس درد فکر کند که زخم معده اش التیام یافته است.
حال آن که شرایط در واقع رو به وخامت نهاده است. زخم تشدید شده است و خونریزی آن‌قدر شدید است که بیمار، به دلیل توضیح داده شده در بالا، هیچ دردی حس نمی‌کند.
بیمار گاهی دچار خونریزی معده بدون درد و کم‌خونی می‌شود که چون عارضه‌های گوناگون بسیاری با این دو نشانه همراه هستند، ممکن است تشخیص اشتباه صورت گیرد.
همچنین گاهی بیمار به دلیل از دست دادن خون دچار سرگیجه می‌شود، اما باز هم اضطراب یا فشار روانی یا حتی کم‌خوابی را به اشتباه مسبب این سرگیجه می‌داند و ردّ پای این نشانه‌ها را در سبک زندگی خود دنبال می‌کند تا به تصور خود علت بروز مشکل را بیابد.
به طور کلی می توان گفت این نوع زخم ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند.
1– زخم دیواره معده:
این نوع زخم با توجه به اسم آن دقیقا دیواره معده را هدف قرار می دهد و به آن آسیب وارد می کند که در نتیجه آن در خود معده زخم و ناراحتی ایجاد می شود.
2– زخم مری:
این نوع زخم در اثر جمع شدن و فعالیت شدید باکتری های ایجاد کننده زخم معده در دهانه ی ورود غذا به معده ایجاد می شود. این باکتری ها به بافت دهانه معده و مری آسیب وارد می کند که به آن زخم مری گفته می شود.
3- زخم دوازده یا اثنی عشری:
این زخم بر خلاف زخم مری در انتهای خروج غذا از معده به وجود می آید. در واقع اگر زخم ایجاد شده در قسمت خروج غذا از معده به روده و اثنی عشر باشد زخم دوازده نامیده می شود. احساس سوزش در بالای ناف و زیر قفسه سینه از شایع ترین و مهم ترین علامت های زخم معده می باشد. البته در مواردی که زخم معده حاد و بزرگ نباشد امکان دارد هیچ گونه علائمی مشاهده نشود.
علامت های زخم معده
درد سوزشی که از جناغ سینه شروع شده و تا قسمت بالای ناف ادامه دارد، از رایج ترین و مهم ترین علامت های زخم معده می باشد. در واقع هنگامی که اسید معده با محل زخم برخورد کند این درد شدید ایجاد می شود و فرد آن را احساس می کند.
اغلب اوقات این درد با گذشت یک ساعت بعد از غذا خوردن آغاز می شود و می تواند تا ساعت‌ها ادامه داشته باشد. همچنین این نوع درد شب ها شدید تر شده و حتی امکان دارد فرد را از خواب بیدار کند.
در واقع درد ناشی از زخم معده در زمان هایی که معده خالی باشد تشدید شده و شرایط را برای بیمار غیر قابل تحمل کند. بنابراین افرادی که به بیماری زخم معده دچار هستند باید از گرسنگی پرهیز کنند.
زخم معده امکان دارد برای مدتی خاموش شود اما از بین نمی رود و بعد از گذشت چند هفته علامت های بیماری عود می کند. بنابراین توصیه می شود زخم معده را جدی بگیرید و جهت درمان به پزشک مراجعه کنید.
چرا که این نوع زخم در مراحل اولیه ممکن است خفیف باشد اما اگر به موقع درمان نشود پیشرفت کرده و مشکلات جدی را برای سلامتی فرد ایجاد می کند.
در بسیاری از مواقع نیز علامت های دیگری از زخم معده مشاهده شده است که از جمله آن می توان به بالا آوردن خون به رنگ سیاه یا قرمز، قیری شدن مدفوع یا مشاهده خون در مدفوع، استفراغ یا حالت تهوع، کاهش یافتن وزن بدون دلیل و تغییر اشتها اشاره کرد.
لازم به ذکر است که بیماری های مختلفی مانند حمله قلبی نیز علامت هایی مشابه زخم معده دارد. بنابراین باید به این نکته توجه داشت که هر دردی نشانه زخم معده نیست و ممکن است از بیماری دیگری ایجاد شده باشد. لذا توصیه می شود از خود درمانی بپرهیزید.
پزشکان به منظور تشخیص زخم معده از روش آندوسکوپی استفاده می کنند. در این روش یک لوله باریک که سر آن دارای نور می باشد از دهان بیمار وارد معده شده و پزشک داخل معده را به دقت مورد بررسی قرار می دهد.
همچنین پزشک جهت اطمینان از وجود هلیکوباکترپیلوری امکان دارد از لایه درونی معده نمونه برداری کند.
از دیگر روش های تشخیص زخم معده و وجود هلیکوباکترپیلوری می توان آزمایش تنفس و آزمایش خون را نام برد.
به طور معمول پزشک برای بیماری که سن کمی دارد و فقط درد معده دارد و علامت هایی مانند تهوع، استفراغ، احساس گیر کردن غذا، کاهش وزن و کم خونی در آن مشاهده نشود، فقط آزمایش خون و تست تنفسی انجام می دهد تا وجود هلیکوباکترپیلوری را بررسی کند.
اما بیمارانی که بالای ۴۰ سال دارند و تمام علامت های ذکر شده همراه با درد معده را تجربه می کنند حتما باید آندوسکوپی انجام دهند.
چرا که بیماری سرطان معده در کشور ما بسیار رایج شده است.
علایم نشان دهنده ی خطر زخم معده
زخم‌ها گاهی با هیچ علامتی همراه نیستند و معمولاً عارضه شدیدی مانند خونریزی معده نخستین علایم زخم معده به حساب می آید.
از دیگر علایم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• درد شکم رایج‌ترین علایم زخم معده است که در رمورد این درد می تاون به موارد زیر اشاره کرد:
1. این درد معمولاً ناحیه میانی بالای شکم، بالای ناف و پایین قفسه سینه، را درگیر می‌کند.
2. این درد سوزشی یا جانکاه است و شبیه به نیزه‌ای است که از میان بدن می‌گذرد.
3. درد غالباً چند ساعت پس از صرف غذا و زمان خالی بودن معده بروز می‌یابد.
4. درد شکمی که از علایم زخم معده غالباً شب هنگام و ساعات اولیه صبح تشدید می‌شود.
5. درد می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت به طول بیانجامد.
6. غذا خوردن، مصرف ضد اسید (آنتی اسید) یا استفراغ می‌تواند باعث تسکین درد شود.
• حالت تهوع
• استفراغ
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
زخم معده شدید خونریزی معده یا دوازدهه را به دنبال دارد. خونریزی گاهی اوقات تنها علامت زخم معده است. این خونریزی می‌تواند سریع یا آهسته باشد، خونریزی سریع در قالب یکی از روش‌های زیر نمودار می‌شود:
• بالا آوردن خون یا مواد تیره رنگی شبیه قهوه ای که در ته فنجان می ماند: این استفراغ یک فوریت پزشکی است و بیمار باید بی‌درنگ به مراکز درمانی مراجعه کند.
• وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه، قیر مانند و ظاهری چسبناک: تشخیص خونریزی معده به میزان کم غالباً دشوارتر است چون با هیچ علامت قابل توجهی همراه نیست.
• کم‌خونی: کاهش سلول‌های قرمز خون پی‌آمد معمول این خونریزی است.
• خستگی: خستگی مزمن، کاهش انرژی (بی‌حالی)، ضعف، ضربان قلب سریع (تپش قلب) و رنگ‌پریدگی (زرد شدن پوست) از علائم کم‌خونی به شمار می‌روند.
در صورت رویارو شدن با هر یک از علایم خونریزی معده (شرح داده شده در زیر) بی‌درنگ برای آغاز درمان زخم معده به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید و پزشک را در جریان تمام علائم خود قرار دهید:
• دفع مدفوع قیر مانند، سیاه و بدبو یکی از نخستین علائم آغاز خونریزی زخم معده یا زخم دوازدهه به شمار می‌رود.
• وجود خون قرمز تیره در مدفوع
• در صورت پیشرفته بودن زخم، نشانه‌های متفاوت و مکرر خونریزی بروز می‌یابد.
• استفراغ خون قرمز روشن نشان دهنده آغاز خونریزی معده است که با حالت تهوع مداوم همراه است.
• کاهش وزن ناخواسته یا غیرقابل توضیح
• درد شدید و در محل مشخص‌تر در موارد سوراخ شدن زخم، این درد در پشت بدن نیز منتشر می‌شود.
• ضعف و سرگیجه هنگام ایستادن به دلیل از دست دادن خون، بیمار به مرور زمان دچار کم‌خونی می‌شود و احساس ضعف، سرگیجه یا خستگی مداوم دارد. این حالت معمولاً نشانه خونریزی آهسته‌ای است که اقدامی برای درمان آن صورت نگرفته است.
علت بروز زخم معده چیست؟
در این بخش به بررسی علل بروز زخم و خونریزی معده می پردازیم. ابتدا به بیان علت زخم معده می پردازیم. زخم معده زمانی رخ می‌دهد که اسید دستگاه گوارش به سطح داخلی مری، معده یا روده کوچک آسیب بزند. اسید، زخم باز دردناکی را ایجاد می‌کند که ممکن است خونریزی کند.
دستگاه گوارش با لایه مخاطی پوشیده می‌شود که در حالت طبیعی از اثر خورندگی اسید جلوگیری می‌کند. اما چنانچه میزان اسید افزایش یا مقدار مخاط کاهش یابد، زخم ایجاد می‌شود. از دیگر علت های زخم معده می تاون به موارد زیر اشاره کرد:
• باکتری:
باکتری هلیکوباکترپیلوری معمولاً در لایه مخاطی پوشاننده و حفاظت کننده بافت‌های سطح داخلی معده و روده کوچک زندگی می‌کند. هلیکوباکترپیلوری غالباً هیچ مشکلی به وجود نمی‌آورد، اما گاهی باعث التهاب لایه داخلی معده می‌شود و به زخم شدن آن می‌انجامد.
نحوه پخش شدن هلیکوباکترپیلوری مشخص نیست، اما احتمالاً از راه تماس نزدیک میان دو فرد، مانند بوسیدن، از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد. ضمناً گاهی اوقات هلیکوباکترپیلوری از راه غذا و آب منتقل می‌شود.
• مصرف مداوم بعضی از داروها:
مسکن‌های تجویزی و غیرتجویزی خاص لایه‌ی مخاطی معده و روده کوچک را تحریک می‌کند و ملتهب می‌سازد. آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسین و کتوپروفن از این داروها محسوب می‌شوند. سالمندان یا بیماران مبتلا به استئوآرتریت که این مسکن‌ها را به طور مداوم مصرف می‌کنند بیش از دیگران در معرض ابتلا به زخم معده قرار دارند.
از دیگر داروهای تجویزی به وجود آورنده‌ی زخم معده می‌توان به داروهایی موسوم به بیسفوسفونات (اکتونل، فوساماکس و اقلام مشابه) و مکمل‌های پتاسیم اشاره کرد که برای درمان پوکی استخوان مصرف می‌شود.
از جمله عوارض زخم معده می توان به خونریزی زخم اشاره کرد. از آنجایی که خونریزی در زخم ها معمولا رایج می باشد در ادامه به بررسی علت خونریزی معده می پردازیم.
با بزرگ‌تر شدن زخم، فرسایش و خوردگی عضله‌های معده یا دیواره دوازدهه (جایی که غذا با اسید مخلوط می شود.) شروع می‌شود و در طی این فرایند تخریب، رگ‌های خونی آسیب می‌بیند و در نتیجه خونریزی معده شروع می‌شود.
اگر میزان آسیب رگ‌های خونی کم باشد، جریان خون آهسته می‌شود و معمولاً خون سرانجام به طریقی وارد دستگاه گوارش می‌گردد.
اما اگر رگ‌های خونی به شدت آسیب ببیند، خونریزی معده سریع و بسیار خطرناک خواهد بود.
روش های درمان زخم معده
اگر وجود هلیکوباکترپیلوری در فرد بیمار اثبات شده باشد فرد باید به مدت دو ماه از روش درمان آنتی بیوتیکی چند دارویی استفاده نماید. همچنین داروهایی همچون رانیتیدین، امپرازول، فاموتیدین و… در کاهش اسید معده و درد معده می توانند موثر باشند.
در بسیاری از مواقع ممکن است خونریزی معده بسیار شدید باشد که پزشک ناچار می شود از روش آندوسکوپی به منظور سوزاندن زخم و کاهش خونریزی استفاده کند. اما در صورتی که روش آندوسکوپی نیز تاثیر گذار نباشد لازم است جراحی انجام شود.
در واقع فرد مبتلا به زخم پپتیک باید حتما به پزشک مراجعه کند. چرا که این نوع بیماری به گونه ای نیست که فرد به تنهایی و در منزل بتواند آن را درمان کند.
اگرچه داروهایی برای بلوکه اسید و آنتی اسیدها وجود دارد که باعث می شوند درد به طور موقت کاهش پیدا کند اما پس از مدتی مجددا شروع می شود.
پیشگیری از بیماری زخم معده
جهت پیشگیری از زخم معده باید رژیم غذایی را رعایت کرده و از مصرف غذاهای مضر و پر ادویه خودداری کنید. روش هایی که جهت پیشگیری از زخم معده مفید می باشند عبارتند از:
• مصرف غذا به میزان کم
• جویدن کامل غذا به صورتی که غذا به مایع رقیقی تبدیل شود
• اجتناب از خوردن و نوشیدن غذاهای بسیار داغ یا بسیار سرد
• خودداری از عصبانیت و غصه خوردن زیاد
• از کشیدن سیگار پرهیز کنید
• در صورتی که برنج مصرف می کنید باید خیلی کم و بدون چربی باشد
• از خالی گذاشتن معده خودداری کنید
در بسیاری از موارد درد معده ممکن است نشانه های شایع بیماری دیگری مانند حمله قلبی باشد. بنابراین بیمارانی که برای درمان درد معده به پزشک مراجعه می کنند، پزشک ابتدا برایشان نوار قلب انجام می دهد تا قلب را از لحاظ بیماری قلبی مورد بررسی قرار دهد.
برخی از افرادی که مبتلا به زخم معده هستند درد معده را نیز تجربه می کنند اما بعضی دیگر هیچ گونه علامتی ندارند. در واقع ایجاد زخم در معده مشکلات دیگری را نیز به دنبال دارد.زخم های ایجاد شده ممکن است دچار خونریزی خیلی شدید شوند و یا باعث ایجاد سوراخ در دیواره معده شوند.
همچنین در صورتی که زخم بسیار عمیق شده و پیشرفت کند ممکن است انسداد معده رخ دهد و نشانه هایی مانند تهوع و استفراغ ایجاد شود که در این صورت فرد نمی تواند به راحتی غذا بخورد.
• سعی کنید غذا را در پنج وعده و به میزان کم مصرف کنید
• یک پیاز خام متوسط همراه با غذا استفاده کنید
• گوشت قرمز یا سفید را بیشتر به صورت آب پز یا کبابی استفاده نمایید
• از چای داغ جوشیده شده پررنگ استفاده نکنید
• از مصرف نوشیدنی هایی همچون قهوه، کاکائو، شکلات و نوشابه گازدار به شدت پرهیز کنید
• از ترشیجات و مواد شور مانند خیار شور اجتناب کنید
• حتما از شیر کم چرب به صورت روزانه استفاده کنید
• از مصرف ادویه جات تند مانند فلفل، زنجبیل، میخک و خردل جدا پرهیز نمایید
• از نوشابه های گازدار و انواع کنسروها (مخصوصا کنسرو ماهی) پرهیز کنید
• هر یک ساعت سعی کنید یک لیوان آب معمولی مصرف کنید
• از غذاهای آماده و سوسیس و کالباس و فست فود استفاده نکنید
• از خوردن نان سنگک یا نان های حجیم و غیر برشته خودداری کنید
