شپش موی سر موجود آزاردهنده‌ای است ولی در عین حال این موجود خطرناک نبوده و منجر به پخش شدن بیماری نخواهد شد. ابتلا به آلودگی شپش سر به این معنی نیست که فرد بهداشت فردی را رعایت نکرده و یا در محیط آلوده زندگی می‌کند. شپش سر هیچگونه عفونت باکتریایی یا ویروسی را با خود حمل نمی‌کند.
شپش چیست؟
شپش سر یا پدیکولوس هومانوس کاپیتیس (Pediculus humanus capitis) انگلی است که در سر انسان زندگی می کند.
پدیکولوس (Pediculosis) اصطلاحی است که به عفونت های ایجاد شده با شپش سر گفته می‌شود.
باید بدانید که شپش سر با شپش عانه (پتیروس پوبیس (Pthirus pubis)) که سبب عفونت موی ناحیه تناسلی می شود، متفاوت است.
شپش بدن (پدیکولوس هومانوس کورپوریس (Pediculus humanus corporis)) نیز با شپش سر فرق دارد.
شپش سر کوچکتر، تیره تر و مقاوم تر از شپش بدن است. در آلودگی های شدید، ممکن است شپش سر روی بدن دیده شود، اما شپش بدن هیچ گاه روی سر دیده نمی شود.
چه کسی در معرض ابتلا به شپش موی سر است؟
هر کسی که با فرد آلوده یا لباس ها و متعلقات او تماس داشته باشد، ممکن است به شپش مبتلا شود. در واقع به آسانی منتقل می شود. کودکان پیش دبستانی و ابتدایی (۱۱-۳ ساله) و خانواده های آنان بیشتر مبتلا می شوند. همچنین، دختران بیشتر از پسران و زنان بیشتر از مردان به این مشکل مبتلا می‌شوند.
چگونه شپش را بشناسیم؟
شپش به سه شکل وجود دارد: تخم (Nit)، شفیره (Nymph) و شپش بالغ.
تخم (Nit)
نیت ها تخم شپش هستند. مشاهده ی تخم ها دشوار است. تخم شپش اغلب با شوره ی سر یا قطره های اسپری مو اشتباه گرفته می شود. تخم ها سفت به ساقه ی مو می چسبند. بیضی شکل اند، ۳-۲ میلی متر طول دارند و معمولاً به رنگ زرد یا سفیدند. تخم شپش بعد از حدود یک هفته باز می شود.
شفیره (Nymph)
تخم ها به شفیره تبدیل می شوند. شفیره شبیه شپش بالغ، اما کوچکتر از آن است. نیمف ها حدود هفت روز پس از بیرون آمدن از تخم به شپش بالغ تبدیل می شوند همچنین شفیره برای زنده ماندن باید از خون انسان تغذیه کند.
شپش بالغ
شپش بالغ تقریباً به اندازه ی دانه ی کنجد است، شش پا دارد و برنزه ی مایل به خاکستری-سفید است.
در افرادی که موهای تیره ای دارند، شپش بالغ تیره تر به نظر می رسد. ماده ها تخم می گذارند و معمولاً بزرگتر از نرها هستند.
شپش بالغ می تواند تا ۳۰ روز روی سر فرد زندگی کند. برای زنده ماندن، باید از خون انسان تغذیه کند.
اگر شپش با موجود زنده در تماس نباشد، در عرض دو روز می میرد.
چرخه ی زندگی
تخم ها به شفیره هایی (نیمف) تبدیل می شوند که به صورت شپش کامل رشد می کنند. شپش بالغ برای تولید تخم های بیشتر، باید جفت گیری کند.
شایع ترین محل یافت شپش موی سر کجاست؟
شپش سر اغلب روی قسمت هایی مانند پوست سر پشت گوش و نزدیک خط گردن در پشت گردن دیده می شود. این حشره با چنگک های قلاب مانند خود که در انتهای هر یک از شش پای آن وجود دارد، مو را نگه می دارد. شپش سر به ندرت روی بدن، مژه یا ابرو یافت می شود.
شپش سر در برابر شوره سر
اغلب، شپش سر را با شوره سر اشتباه می گیرند. شوره ی سر به راحتی با شانه کردن مو یا مالیدن آن قابل تشخیص است. شوره ی سر به راحتی برداشته می شود، اما تخم شپش، محکم به ساقه ی مو می چسبد.
علائم شپش سر
علائم و نشانه ها عبارتند از:
• احساس غلغلک ناشی از راه رفتن یک حشره در سر
• خارش سر (ناشی از واکنش آلرژیک به نیش)
• وجود زخم روی سر (ناشی از خراشیدن)
• زخم ها گاهی عفونی می شوند
• تحریک پذیری
چگونه شپش را تشخیص دهیم؟
شپش سر را می توانید با نگریستن نزدیک به مو و پوست سر پیدا کنید. باید به دنبال تخم، شفیره یا شپش بالغ باشید.
پیدا کردن شپش نابالغ یا بالغ ممکن است دشوار باشد. معمولاً فقط تعداد کمی از آنها وجود دارد که از انگشتان دست جستجوگر به سرعت فرار می کنند.
با این حال، حضور تخم نزدیک به پوست سر تأیید می کند که فرد آلوده شده است.
اگر تخم ها بیشتر از ۵ میلی متر از پوست سر را درگیر کرده باشد، احتمالاً آلودگی قدیمی است.
اگر مطمئن نیستید که فرد به شپش آلوده شده یا نه، می توانید از متخصص مراقب های بهداشتی، مربی بهداشت مدرسه یا متخصص پوست و مو کمک بگیرید.
تخم شپش سر به راحتی با میکروسکوپ قابل مشاهده است. نتایج یک تحقیق نشان می دهد که استفاده از شانه ی شپش بهتر از بازرسی بصری صرف است.
یعنی با استفاده از شانه ی شپش در هنگام غربالگری، بهتر می توان آلودگی را تشخیص داد.
درمان
پزشک معالج برای کشتن شپش‌های سر و تخم‌های آن داروهای بدون نسخه را توصیه می‌کند.
این داروها شاید نتوانند تخم‌های تازه را از بین ببرند؛ بنابراین لازم است که برای از بین بردن نیمف‌ها بعد از سر از تخم در آوردن و پیش از بالغ شدن روش‌های درمانی دیگری را به کار گرفت.
برخی از پژوهش‌ها توصیه می‌کنند که درمان دوباره ۹ روز بعد از دوره اول درمان انجام شود.
پزشک معالج باید در مورد دوره درمان توصیه‌های مورد نیاز را به بیمار داشته باشد.
داروهای بدون نسخه برای درمان شپش موی سر
داروهای بدون نسخه (OTC medications) بر پایه‌ی پریترین (pyrethrin) هستند، این ماده‌ی شیمیایی از گل داودی (chrysanthemum flower) گرفته شده که از مواد سمی برای از بین بردن شپش موی سر است.
قبل از اینکه از این درمان‌ها استفاده کنید؛ موی کودک مبتلا را با شامپوی فاقد مواد نرم‌کننده بشویید.
آبکشی کردن مو با سرکه سفید قبل از شستن مو به حل کردن چسبی که تخم‌ها را به ریشه مو متصل نگه می‌دارد، کمک بسیار زیادی می‌کند.
دستورالعمل درج‌شده روی هر دارو را با دقت مطالعه کنید تا بدانید که هر دارو چه‌قدر باید روی سر باقی بماند. بعد از آن سر باید با آب گرم آبکشی شود.
داروهای بدون نسخه عبارتند از:
• پرمترین (Permethrin):
پرمترین یک نوع ماده‌ی ساخته‌شده از پریترین است. عوارض جانبی این دارو شامل قرمزی و خارش کف سر است.
• پریترین (Pyrethrin with additives) به همراه مواد افزودنی:
مواد افزودنی به منظور بهبود سمی بودن ماده اصلی به آن اضافه می‌شوند.
عوارض جانبی این دارو قرمزی و خارش کف سر است. اگر کودک به گل داودی و یا گیاه کهنه واش (ragweed) حساسیت داشته باشد، نباید از این دارو استفاده کرد.
داروهای تجویزی برای درمان شپش موی سر
در برخی از مناطق جغرافیایی، شپش موی سر به داروهای بدون نسخه مقاومت نشان می‌دهد. از طرفی دیگر این دسته از داروها به دلیل استفاده نادرست ممکن است، منجر به نتیجه مورد نظر نشوند.
اگر این داروها مرتب و در فواصل زمانی مناسب به کار گرفته نشوند، نتیجه مورد نظر به دست نخواهد آمد.
در صورتی که از داروهای بدون نسخه نتیجه نگرفتید؛ پزشک احتمالاً این داروها را تجویز خواهد کرد:
• بنزیل الکل (Benzyl alcohol):
این دارو برای شپش موی سر سمی نیست، ولی با محروم کردن آنها از اکسیژن باعث مرگ آنها خواهد شد. عوارض جانبی این دارو قرمزی و خارش کف سر است.
زمانی که از این دارو برای ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی استفاده شد، دیده شد که تشنج و دیگر واکنش‌های شدید در نوزادان افزایش پیدا کرد. پس استفاده از بنزیل الکل برای درمان شپش سر کودکان زیر ۶ ماه توصیه نمی‌شود.
• ایور مکتین (Ivermectin):
این دارو برای استفاده در کودکان ۶ ماه یا بالاتر مناسب است. این دارو ابتدا بر روی مو خشک زده شده و بعد از ده دقیقه آبکشی می‌شود.
جلوگیری از انتشار شپش سر
امکان جلوگیری از انتشار شپش موی سر در کودکان مهدکودک‌ها و مدارس به دلیل تماس و نزدیکی بیش از حد وجود ندارد.
از طرفی حتی امکان دارد که با مواردی که در بالا گفته شد، افراد به صورت غیر مستقیم هم به این عارضه دچار شوند.
باید به کودکان آموخت که لباس‌های خود را بر روی لباس‌های دیگران آویزان نکنند و از چوب لباسی مخصوص خود استفاده کنند.
از طرفی کودک نباید از حوله، شانه، روسری و کلاه دیگر افراد استفاده کند.
نگرانی از ابتلای احتمالی به این عارضه دلیل خوبی برای منع کودک برای شرکت در فعالیت‌های اجتماعی نیست.
