بیماری ورم معده یا گاستریت چیست؟
ورم معده یا گاستریت حاد اصطلاحی است که برای التهاب غیرمنتظره در پوشش معده استفاده می‌شود و به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد، در حالی که ورم معده مزمن وضعیت تورم مداوم و آهسته را توصیف می‌کند که با گذشت زمان اتفاق می‌افتد.
ورم معده حاد در هشت نفر از هر 1000 نفر اتفاق می‌افتد، در حالی که ورم معده مزمن غیر معمول است و از هر 10 هزار نفر فقط در دو نفر مشاهده می‌شود. دوره علائم در موارد ورم معده نیز ممکن است متفاوت باشد، از یک دوره کوتاه مدت تا طولانی‌تر. بیشتر موارد شایع در این بیماری با شروع درمان سریعا بهبود می‌یابند.
ورم معده همچنین می‌تواند فرسایشی یا غیر فرسایشی باشد.گاستریت فرسایشی باعث ایجاد زخم‌های عمیق یا کم عمق در پوشش معده می‌شود، در حالی که ورم معده غیر فرسایشی باعث التهاب پوشش داخلی معده می‌شود، اما همراه با فرسایش یا زخم نیست. ورم معده با استفاده از یک سری معاینات تشخیص داده می‌شود.
اگرچه این عارضه اغلب تهدیدآمیز نیست و با درمان مناسب به سرعت بهبود می‌یابد، اما موارد نادری نیز وجود دارند که ممکن است شدیدتر و احتمالاً مزمن باشند. از آنجا که این بیماری باعث تورم و التهاب مخاط معده می‌شود، ممکن است در صورت عدم درمان باعث درد در ناحیه شکم یا حتی زخم معده و کم خونی شود. در صورت عدم درمان ورم معده، خطر ابتلا به سرطان معده نیز افزایش می‌یابد.
علائم ورم معده یا گاستریت همواره با شدت تغییرهای فیزیکی مخاط معده مطابقت ندارد.
• مخاط معده را می‌توان با آندوسکوپ، لوله بسیار باریک مجهز به دوربینی بسیار کوچک، معاینه کرد.
• گاهی بیمار علی‌رغم بروز نیافتن هیچ گونه علایم ورم معده از وجود این بیماری رنج می‌برد.
• برعکس مورد بالا گاهی علائم ورم معده شدید و آزاردهنده است، حال آن که تنها تغییرات جزیی در مخاط معده به وجود آمده است.
• سالمندان بیش از دیگر گروه‌های سنی در معرض ابتلا به گاستریت بدون درد معده قرار دارند. احتمال دارد بیماران مسن با هیچ علامتی (حالت تهوع، استفراغ، درد) مواجه نشوند تا زمانی که ناگهان دچار خونریزی معده شوند.
• بیماران دچار علایم ورم معده عموماً بیشتر از درد یا ناراحتی بالای شکم شکایت دارند. درد معمولاً در بخش مرکزی بالای شکم (چاله معده) بروز می‌یابد.
• درد ورم معده گاهی اوقات قسمت چپ فوقانی شکم و پشت بدن را درگیر می‌کند. این درد شبیه به نیزه‌ای است که مستقیم از میان بدن می‌گذرد.
• بیماران غالباً با واژگان سوزشی، جانکاه، سنگین یا ملتهب درد گاستریت خود را توصیف می‌کنند. تمام بیماران معمولاً دچار احساس ناراحتی مبهم و ملایمی هستند، اما درد می‌تواند تیز، خنجری یا برنده باشد.
دیگر علائم ورم معده عبارت‌اند از:
• آروغ زدن: آروغ زدن معمولاً یا درد را اندکی تسکین می‌دهد یا تأثیری بر آن ندارد.
• حالت تهوع و استفراغ: استفراغ می‌تواند بسته به شدت ورم معده شفاف، سبز یا زرد، حاوی رگه‌های خونی یا کاملاً خون‌آلود باشد.
• نفخ کردن
• احساس سیری یا سوزش در بخش بالایی شکم ( سوزش معده )
علل
داروهای گوناگون، عوارض دارویی و پیامد ناشی از عمل جراحی، فشارهای جسمی و روانی، عادت‌های اجتماعی، مواد شیمیایی و عفونت در بروز ورم معده نقش دارند. در ادامه به ذکر شماری از دلایل و علل رایج‌تر ورم معده می‌پردازیم.
1. عوارض دارویی (صرفاً به متداول‌ترین داروها اشاره شده است.):
• آسپرین (بیش از 300 فرآورده دارویی حاوی گونه‌ای از آسپرین هستند.)
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs مانند ایبوپروفن یا ناپروکسین)
• استروئیدهای تجویزی مانند پردنیزولون
• مکمل‌های دارای پتاسیم
• قرص‌های آهن
• داروهای شیمی درمانی سرطان
2. بلعیدن اشیاء یا مواد شیمیایی:
• موادی با خاصیت خورندگی یا فرسایش دهندگی (اسید یا قلیا)
• بلعیدن جسم خارجی (سوزن یا گیره کاغذ)
3. پس از عمل جراحی:
• افراد دارای وضعیت جسمی بسیار وخیم یا قربانیان سوانح شدید دچار ورم معده می‌شوند.
• پس از انجام عمل‌های پزشکی (مانند آندوسکوپی که در آن لوله کوچک مجهز به منبع نور برای انجام معاینه‌ی پزشکی وارد معده می‌شود.)
• پس از عمل برداشتن قسمتی از معده
• پس از پرتودرمانی بیماران سرطانی
• بیماری‌های خودایمنی
• کم‌خونی
• استفراغ مزمن
4. عفونت‌ها:
• سل
• سیفلیس
• عفونت هلیکوباکترپیلوری شایع‌ترین گونه باکتری است.
باکتری‌های بسیار دیگر حتی باکتری‌های عامل بیماری ذات‌الریه یا عفونت مثانه نیز باعث ورم معده می‌شوند.
• عفونت‌های ویروسی
• عفونت‌های قارچی (مخمر)
• انگل‌ها و کرم‌ها
5. دلایل دیگر:
• اضطراب و فشار روانی
• مصرف الکل
• استعمال دخانیات
علت گاستریت حاد چیست؟
گاستریت حاد زمانی رخ می دهد که بافت پوششی معده آسیب دیده یا ضعیف شده باشد. این وضعیت باعث می شود که اسیدهای گوارشی معده را تحریک کنند. عوامل بسیاری وجود دارد که می توانند به بافت پوششی معده آسیب برسانند.
علل گاستریت حاد عبارت اند از:
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) و کورتیکواستروئیدها
• عفونت های باکتریایی مانند هلیکوباکتر پیلوری
• مصرف بیش ازحد الکل
داروهای NSAID و کورتیکواستروئیدها (داروهای هورمونی استروئیدی) شایع ترین عامل گاستریت حاد محسوب می شوند.
هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) نوعی باکتری است که می تواند معده را آلوده سازد. این باکتری اغلب عامل زخم معده است. هرچند مشخص نیست که این باکتری چگونه گسترش می یابد، ولی می تواند منجر به التهاب معده، کاهش اشتها، حالت تهوع، نفخ و درد شکم شود.
دلایل دیگری که کمتر شایع هستند عبارت اند از:
• عفونت های ویروسی
• اختلالات خودایمنی، که ممکن است باعث حمله سیستم ایمنی به بافت پوششی معده شود
• بیماری های گوارشی و اختلالاتی مانند بیماری کرون
• ریفلاکس صفرا
• مصرف کوکائین
• فرو بردن مواد خورنده مانند سم
• عمل جراحی
• نارسایی کلیوی
• استرس سیستمیک
• استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی
نشانه گاستریت حاد چیست؟
برخی از افراد مبتلا به گاستریت حاد هیچگونه نشانه ای ندارند. سایر افراد ممکن است نشانه های خفیف تا شدید داشته باشند.
نشانه های شایع عبارت اند از:
• کاهش اشتها
• سوءهاضمه
• مدفوع سیاه
• حالت تهوع
• استفراغ
• استفراغ خونی که به تفاله قهوه شباهت دارد
• احساس درد در قسمت بالای شکم
• احساس پر بودن قسمت بالای شکم پس از خوردن غذا
برخی از علائم مرتبط با گاستریت حاد در بیماری های دیگر نیز دیده می شود. تایید گاستریت حاد بدون صحبت با دکتر گوارش می تواند دشوار باشد.
اگر به مدت یک هفته یا بیشتر دارای نشانه های گاستریت هستید با پزشک خود تماس بگیرید. اگر خون بالا می آورید فورا به پزشک مراجعه کنید.
عوامل خطر گاستریت یا ورم معده
ضعف در پوشش داخلی معده باعث می‌شود شیره گوارشی به آن آسیب برساند و آن را ملتهب کند و در نتیجه باعث ورم معده شود. داشتن پوشش معده نازک یا آسیب دیده، خطر ابتلا به گاستریت را افزایش می‌دهد.
عفونت باکتریایی دستگاه گوارش نیز می‌تواند باعث ورم معده شود. شایع ترین عفونت باکتریایی که باعث آن می‌شود، هلیکوباکتر پیلوری است. این یک باکتری است که مخاط معده را آلوده می‌کند. این عفونت معمولاً از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود، اما از طریق غذا یا آب آلوده نیز قابل انتقال است. برخی از شرایط و فعالیت‌ها ممکن است خطر ابتلا به ورم معده را افزایش دهند.
سایر عوامل خطر عبارتند از:
• مصرف بیش از حد الکل
• استفاده معمول از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن و آسپرین
• مصرف کوکائین
• سن، زیرا پوشش داخلی معده با افزایش سن به طور طبیعی نازک می‌شود.
• استعمال دخانیات
سایر عوامل خطر کمتر رایج عبارتند از:
• استرس ناشی از آسیب دیدگی شدید، بیماری یا جراحی
• اختلالات خود ایمنی
• اختلالات گوارشی مانند بیماری کرون
• عفونت‌های ویروسی
عوارض گاستریت یا ورم معده
اگر ورم معده درمان نشود، می‌تواند منجر به خونریزی معده و همچنین زخم آن شود. اشکال خاصی از ورم معده می‌توانند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند، به ویژه در افرادی که پوشش نازکی از معده دارند. علاوه بر این، علائم ورم معده نیز همچنین می‌توانند برخی از عوارض جدی پزشکی را ایجاد کنند، به خصوص اگر بیماری، خود را به صورت مزمن نشان دهند.
در زیر برخی از شرایط پزشکی حاد شامل موارد زیر هستند:
• زخم معده:
زخم‌های باز که می‌توانند در معده یا ناحیه فوقانی روده کوچک ایجاد شوند. شایع ترین علت ایجاد زخم معده استفاده بیش از حد از داروهای NSAID مانند Advil ، Motrin و آسپرین است.
• ورم معده آتروفیک:
از بین رفتن تجمع مخاط معده یا غدد. این یک بیماری جدی است که در اثر گاستریت مزمن متوسط تا شدید ایجاد می‌شود و توسط متخصص پزشکی درمان نمی‌شود.
• کم خونی:
از آنجا که گاستریت فرسایشی اغلب منجر به خونریزی در معده می‌شود، کم خونی می‌تواند ایجاد شود. کم خونی هنگامی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز بیمار کوچک تر بوده و یا در مقادیر کمتری از حد طبیعی وجود داشته باشند. درمان کم خونی اغلب شامل داروهایی است که حاوی نوعی فرم قابل جذب آهن است که به بدن کمک می‌کند تا تولید سلول‌های قرمز خون را دوباره انجام دهد.
• کمبود ویتامین B-12:
ورم معده همچنین می‌تواند باعث شود بیمار توانایی جذب ویتامین B-12 را در خود کاهش دهد. در شرایطی که به عنوان کم خونی مخرب شناخته می‌شود، کمبود ویتامین B12 به دلیل کاهش در تولید فاکتورهای اصلی پروتئین مسئول جذب ویتامین B-12 اتفاق می‌افتد.
• رشد در پوشش داخلی معده:
گاستریت مزمن هلیکوباکتر پیلوری احتمال رشد یا پولیپ را افزایش می‌دهد، که می‌تواند منجر به سرطان معده به نام سرطان بافت لنفاوی مرتبط با مخاط معده (MALT) شود.
تشخیص گاستریت یا ورم معده
پزشک سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی بیمار را بررسی می‌کند و یک ارزیابی فیزیکی کامل را انجام می‌دهد.
او ممکن است هر یک از این آزمایشات را برای تشخیص ورم معده توصیه کند:
• آندوسکوپی:
پزشک یک لوله نازک حاوی یک دوربین کوچک را از طریق دهان وسپس به معده داخل می‌کند تا پوشش داخلی معده را نگاه کند. پزشک التهاب را بررسی می‌کند و ممکن است بیوپسی انجام دهد، روشی که در آن یک نمونه کوچک از بافت برداشته می‌شود و سپس برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
• آزمایش خون:
پزشک ممکن است شمارش گلبول‌های قرمز خون را بررسی کند تا ببیند که کم خونی دارید یا خیر، به این معنی که سلول‌های قرمز خون کافی ندارید.
• آزمایش مدفوع:
این آزمایش خون در مدفوع را بررسی می‌کند، که نشانه ورم معده است.
درمان بیماری گاستریت
ورم معده اغلب با تغییر در سبک زندگی قابل درمان است. یک قانون کلی اجتناب از غذاهایی است که بسیار اسیدی، ادویه دار، کافئین دار یا بیش از حد فرآوری شده یا بسته بندی شده اند. در موارد عفونت توسط میکروب هلیکوباکتر پیلوری، ممکن است از آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت استفاده شود.
آیا ورم معده می‌تواند به خودی خود برطرف شود؟
موارد ورم معده حاد ممکن است ناگهانی به وجود آمده باشد و مدت کوتاهی وجود داشته باشد. از طرف دیگر این عارضه به درمان پزشکی حرفه ای نیاز دارد. اینکه ورم معده به خودی خود برطرف شود به علت و علائم آن بستگی دارد.
پس از مشورت با پزشک، می‌توان از داروهای ضد اسیدی و داروهایی مانند مهار کننده‌های پروتون پمپ یا مسدود کننده‌های H-2 برای کاهش سطح اسید معده و افزایش قدرت پوشش داخلی معده استفاده کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش‌های درمانی خاص ورم معده، نحوه درمان یا نحوه استفاده از داروهای خانگی اطلاعات بیشتری را کسب کنید.
قرص خوراکی پنتوپرازول در جهت کاهش میزان اسید معده بدن شما استفاده می‌شود. این دارو به درمان علائم دردناک ناشی از شرایطی مانند بیماری رفلاکس معده (GERD) کمک می‌کند.
درمان خانگی
می‌توان با رعایت نکته‌های زیر تا حدی علائم و نشانه‌های گاستریت را برطرف نمود:
• کاهش حجم و افزایش تعداد وعده‌های غذایی:
در صورت سوءهاضمه‌های مکرر، سعی کنید وعده‌های غذایی سبک‌تر و بیشتر را جایگزین سه وعده غذایی سنگین کنید.
• اجتناب از مصرف غذاهای تحریک کننده معده:
غذاهای تحریک کننده معده، به ویژه غذاهای تند، سرشار از ادویه، ترش (اسیدی)، سرخ شده یا چرب را به منظور کاهش ورم معده میل نکنید.
• مصرف مسکن‌های دیگر:
چنانچه به طور مداوم و منظم مسکن مصرف می‌کنید، از پزشک در مورد مناسب بودن این داروها بپرسید. استامینوفن مسکنی است که کمتر موجب تشدید مشکل معده می‌شود.
• مدیریت استرس:
استرس و فشار روانی علائم ورم معده را تشدید می‌کند. مشکل بتوان مانع بروز استرس شد، اما می‌توان روش مدیریت آن را فراگرفت. اگر در حفظ آرامش خود با مشکل مواجه می‌شوید، انجام فعالیت‌های آرمش‌بخشی مانند مدیتیشن و یوگا را مدّ نظر قرار دهید.
تغذیه و رژیم غذایی مناسب
از جمله پرهیز غذایی و رژیم غذایی مناسب ورم معده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. در فواصل زمانی مشخص و تنها هنگامی غذا بخورید که گرسنه هستید.
2. هر سه ساعت یک‌بار یک وعده غذایی سبک میل کنید.
3. آب فراوان بنوشید.
4. به بیماران مبتلا به ورم معده توصیه می‌شود تا مواد مغذی و غذاهای بدون ادویه و با هضم آسان میل کنند.
5. شام سبک میل کنید.
6. رژیم غذایی کم‌چرب، متعادل و سرشار از میوه، سبزی و غلات شامل موز، سیب، برنج سفید و … داشته باشید.
7. میزان اسیدهای چرب ترانس، موجود در موادی چون کلوچه‌های کره‌ای، کیک، دونات و انواع شیرینی‌ها، را کاهش دهید.
8. از آشامیدن آب بیش از اندازه هنگام غذا خوردن یا بلافاصله پس از اتمام غذا بپرهیزید. دست کم نیم ساعت تا یک ساعت پس از صرف غذا آب بنوشید.
9. مصرف میوه‌هایی مانند موز، سیب، گیلاس، زغال اخته، سبزیجاتی مانند سبزی‌های دریایی، سبزی‌های با برگ سبز تیره، سبزی با پوست، سالادهای سبزی، فلفل شیرین، کدو مسما، گوشت‌هایی مانند گوشت بدون چربی، فرآورده‌های لبنی نظیر فرآورده‌های بدون چرب یا کم‌چرب لبنی از جمله توفو، غلاتی مانند نان‌های سبوس‌دار، سبوس گندم، برنج تیره (سفید نشده)، روغن‌ها و چربی‌هایی چون روغن زیتون و روغن سبزیجات برای بیماران مبتلا به ورم معده مفید است.
